'Handhaaf handhaving! Een Belangrijke boodschap richting het Pinksterweekend'

Premier Rutte gaf in zijn persconferentie van 7 mei aan dat nu niet de politiek of de gezagsdragers, maar de maatschappij aan zet is. Dit betekent volgens hem dat iedereen zich verstandig moet blijven gedragen en zich aan de regels moet houden. In een eerdere persconferentie zei hij dat het eigen gedrag – het volgen van de regels – ‘het belangrijkste’ is. ‘Het begint en eindigt met het gedrag van ons allemaal’. Volgens hem laat Nederland zich wat dat betreft van haar beste kant zien. ‘Natuurlijk, er waren uitzonderingen maar daar is steeds streng op gehandhaafd’. (…) Wel bestaat ‘het risico dat mensen denken dat ze weer wat losser met de regels kunnen omgaan (…) ‘maar een grotere fout kunnen we bijna niet met elkaar maken’. In de uitspraken zijn twee zware vragen verborgen:
1. Laat Nederland zich inderdaad van haar beste kant zien?
2. Hoe groot is het risico dat mensen weer losser – te los? - met de regels omgaan?

'90% ziet verslapping'
Wat het antwoord op de eerste vraag betreft: de realiteit van alledag laat inderdaad zien dat er veel mensen zijn die zich aan de regels houden. Maar tegelijkertijd lapt een opmerkelijk percentage de regels aan zijn laars. En dit percentage stijgt: ‘35 procent van de mensen zegt inmiddels één van de maatregelen te hebben losgelaten. Zo’n 90 procent van de mensen ziet bij mensen in de omgeving een lichte tot sterke verslapping’ (peiling Brabants Dagblad, 15 mei 2020). Het zijn de mensen die op fietspaden dezelfde ruimte claimen als in de pre-Coronatijd, die op het voetpad geen stap aan de kant gaan, die je op enkele decimeters passeren (wielrenners!), die toch in groepjes bij elkaar gaan staan, liggen of zitten en die weer gezellig samen gaan winkelen, naar het strand gaan, de treinen bevolken en clandestien feestjes bouwen – alles zonder de gewenste afstand te houden.

'Gedrag kost geld'
Als deze mensen maar een paar procent van de bevolking zou betreffen, zou de impact te overzien zijn, maar nu de indruk bestaat dat het percentage beduidend hoger is – zie de nieuwsberichten - dan houden zij het virus te lang aan de gang. Hun gedrag kost onnodig besmettingen, ziekenhuisopnames, ic-opnames en doden en draagt tevens bij aan economische schade, bedrijfssluitingen en werkloosheid. 

Het antwoord op de tweede vraag (risico op losser omgaan met regels – lees; tweede golf) is op voorhand niet te bepalen, maar roept een andere vraag op: Waarom houden sommigen zich wel en anderen zich niet aan de regels en vooral: wat is eraan te doen? Hoewel de redenen die mensen hiertoe hebben inmiddels wel bekend zullen zijn, is het goed om eens systematischer te inventariseren, in de hoop dat dit leidt tot aanbevelingen die de crisis verder kan helpen terugdringen.

Redenen in drie categorieën
De redenen waarom mensen zich wel of niet aan de regels houden, zijn in drie categorieën samen te vatten: 1. Er (niet) toe gemotiveerd zijn, 2. Het (niet) begrijpen van de regels, en 3. Het (niet) door de omstandigheden in staat gesteld worden.

1. Er (niet) toe gemotiveerd zijn

Om te beginnen: de kans om besmet te raken en ernstig ziek te worden of te overlijden is, op zich, klein. Ook als de regels worden overtreden. Hetzelfde geldt voor gevolgen in de vorm van sancties: de pakkans is klein, een waarschuwing komt eerder dan een boete en een boete is misschien wel aan te vechten. Ook deze gevolgen van overtreding van de regels lijken dus te overzien. Dit biedt ruimte om het probleem te bagatelliseren en redenen te verzinnen waarom mensen de regels toch mogen negeren.

Mensen wennen aan slecht nieuws. Het aantal Coronadoden per dag is een cijfer geworden dat vergeleken wordt met dat van gisteren en dat van vorige week om deze tijd. Het drama is statistiek geworden. Dit heeft bijvoorbeeld tot gevolg dat in de pers het overlijden van vijf surfers, hoe verschrikkelijk ook, veel meer aandacht krijgt dan het overlijden van tien keer zoveel Coronapatiënten. De afname van oversterfte is goed nieuws geworden.

Mensen hebben de keuze uit meerdere gedragingen – die wel of niet in overeenstemming zijn met of tegen de corona-maatregelen. Soms kan de motivatie om juist niet met de maatregelen te conformeren sterker zijn dan de motivatie de regels te volgen, bijvoorbeeld bij het bezoeken van familie, het uitgaan met vrienden, het ondernemen van vrijetijdsactiviteiten met anderen, het samen sporten, etc. Ondernemers die failliet dreigen te gaan, kunnen zeer gemotiveerd zijn de regels te omzeilen en de bijbehorende risico’s voor lief te nemen.

Mensen kunnen best gemotiveerd zijn om afstand te houden, maar niet zó gemotiveerd dat ze bereid zijn ervoor om te lopen – in de supermarkt bijvoorbeeld. Maar er zijn ook mensen die de crisis ‘koud’ laat. Hoe dit zit is te leven via Gznhdszrg.nl. Het boek Visies op Zorg is te bestellen via de link.