Onze vrijheid zit in een wurggreep | Afrekendruk en waarom zelfreflectie vruchtbaarder is dan beelden bestormen

Vier structurele ontwikkelingen beperken en verkleinen onze vrijheid. De eerste van deze vier is de afrekendruk. De overheid benoemt en behandelt burgers steeds nadrukkelijker als consument, door 'de markt' te introduceren waar deze van oudsher geen rol speelde.

Dat geldt voor de bescherming van in de grondwet opgenomen waarden en rechten en voor het gebruik van overheidsdiensten, of onze sociale en maatschappelijke infrastructuur. En zoals voor ondernemingen altijd al vanzelfsprekend was, kijkt ook de overheid steeds meer naar het financiële resultaat: hoe is de verhouding van kosten en baten? Dit brengt met zich mee dat sommige overheidstaken en burgers “te duur” worden bevonden.

Tegelijkertijd benadrukt de overheid steeds nadrukkelijker dat de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van persoonlijke keuzes en gedrag, volledig bij de individuele burger ligt. Iedereen is immers vrij in zijn doen of laten en kan de gevolgen overzien van zijn gedrag. Natuurlijk is dit een idee fixe. Heel wat wetenschappelijk onderzoek laat dit zien. Desondanks worden de gevolgen van keuzes en gedrag steeds meer financieel gewaardeerd en op individuele schouders gelegd. De burger wordt hierdoor een afrekenbare schuldenaar.

Actueel: Beeldenstorm

In 1566 vernielden tijdens de beeldenstorm een groeiend aantal door Calvijn geïnspireerde Protestanten, beelden in katholieke kerken en kloosters. Omdat zij anders aankeken tegen de invulling van het geloof. Wereldwijd zagen we in de daarop volgende eeuwen nog heel wat beeldenstormen. Zo’n beetje ieder conflict, elke oorlog, of verandering van tijdsgeest, bracht zijn eigen storm mee. Wie de moeite neemt om eens wat te grasduinen vindt al snel een indrukwekkende reeks.

Altijd speelt een hoofdrol de onverenigbaarheid met fel gekoesterde (geloofs)overtuigingen, waarden en normen van de beeldenbestormers. Deze is zo groot en ondraaglijk dat alles wat hieraan herinnert, moet verdwijnen. Heftige emoties en ‘zeker weten’ maken een gesprek onmogelijk en rechtvaardigen vernieling of verwijdering.

Anno 2020 is de druk om te oordelen en af te rekenen groot. Nu in Baltimore Columbus van zijn sokkel is gehaald, vraag ik me af welk gedrag van de nu levende generaties, van u en mij dus, in 2120 zal worden verketterd. Ons doorgeschoten individualisme? Onze hyperconsumptie? Onze onverschilligheid voor armoede? Onze bijdrage aan de moderne slavernij? Onze…?

Daarom is zelfreflectie vruchtbaarder dan beelden bestormen.

Twee columns van Jos van der Horst. In aanloop naar 1 september, wanneer zijn boek Onze vrijheid zit in een wurggreep verschijnt, publiceert hij prikkelende columns. Van der Horst (1956) is een veranderkundige en marketingmanager met een jarenlange ervaring in het publieke domein.

Alle columns: