Democratie vraagt psychosociale en intellectuele ontwikkeling

‘Van al het nieuws dat tijdens mijn verblijf in de Verenigde Staten mijn aandacht heeft getrokken, heeft niets mij sterker getroffen dan de standsgelijkheid’ (égalité des conditions) noteerde Alexis de Tocqueville (1805-1859). All men are equal. Elk individu telt. De graaf, die al weinig aanspraak op zijn titel maakte en huwde met een burgermeisje, wat in de gesloten kaste van die tijd uitzonderlijk was, pleitte in zijn omvangrijke werk De la Démocratie en Amérique (1835) als een van de eersten voor de moderne tijd, waarbij meer appél wordt gedaan op de capaciteiten en wensen van iedere burger (individualisme) dan het ancien régime dat gebaseerd was op komaf, rangen, standen en ongelijke kansen (Kinneging, 2005).

Dit fragment komt uit het nieuwe boek Taal der waarden. Over barbarij en bildung. Dat is geschreven door oud-hoogleraar Jacques Soonius. Met de oorlog in Oekraïne in het achterhoofd is zijn boek actueler dan ooit. Het fragment gaat hieronder verder.

Liberté, égalité et fraternité
De Franse Revolutie (1789-1799) vocht de absolute macht van de koning en adel aan met de principes vrijheid (liberté), gelijkheid (égalité) en broederschap (fraternité), geïnspireerd door de Amerikaanse revolutie (Declaration of Indepence, 1776), waardoor Amerika zich bevrijdde van het Engelse juk en de welvaart aldaar enorm steeg. In de Onafhankelijkheidsverklaring staat conform het beginsel ‘dat alle mensen als gelijke worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk’. Dat proces tegen de bezittende, uitbuitende en onderdrukkende klasse werd in de negentiende eeuw in Europa verder voortgezet door het socialisme.

Heersers, liever gevreesd dan bemind
Heersers, liever gevreesd dan bemind (Machiavelli, 1496-1527), zich wentelend in roem en rijkdom, niet in het minst geïnteresseerd in waarheid, geestelijke macht en vooruitgang, varen wel bij werkloosheid, armoede, honger, onwetendheid en ziekte van de bevolking, en stellen maar al te graag bovenknuppels aan om mensen klein te krijgen en te houden. Zij gaan tot het uiterste om hun corrupte en dominante positie te handhaven, gedreven door onverzadigbare hebzucht en de angst na afzetting vervolgd en veroordeeld te worden. Wanneer door aanblijvende armoede, vernedering en werkloosheid toch een volksopstand uitbreekt – omdat mensen niets meer te verliezen hebben en de heldendood verkiezen boven het aanhoudend lijden – vermomt de gehate politie zich rap als burger in de menigte, plundert en sticht branden, wat vervolgens op de protesterende burgers wordt verhaald die daar de schuld van krijgen. Hiermee geeft de dictatoriale president, die niets met de wens van het volk op heeft, onder het mom van law and order zichzelf een vrijbrief om op militante wijze de ‘opstand’ en ‘chaos’ de kop in te drukken. Politieke opponenten worden vals beschuldigd van allerlei verzinsels, vervolgd en veroordeeld door een (uiteraard) partijdige rechter, onder het mom van rechtspraak. ‘Macht corrumpeert, absolute macht corrumpeert absoluut.’ (Marcus Aurelius, 121-180) Al eeuwenlang worden dit soort politieke spelletjes toegepast om hele bevolkingsgroepen als ‘uitschot’ of ‘terroristen’ neer te zetten terwijl de mensen alleen maar democratie en rechtvaardigheid wensen.

Democratie en afghanistan
Wordt democratie eenmaal bereikt dan vraagt dat een prijs. Een minimale levensstandaard is vereist om een start te maken, want als de levensvoorwaarden zo gebrekkig zijn waarbij alleen overleven de dagelijkse hoofdtaak is dan komt het niet van de grond. Een volk dat volwassen is of wordt, is ook een noodzakelijkheid, anders heb je ‘inspraak zonder inzicht met uitspraak zonder uitzicht’. In landen zoals Afghanistan waar nog middeleeuwse structuren aanwezig zijn van geprivilegieerde krijgsheren die feodaal en corrupt heersen, de bevolking grotendeels analfabeet is, geen burgerlijke stand aanwezig is, politiefunctionarissen geen kentekenplaten van auto’s kunnen onderscheiden, meisjes de neus worden afgesneden wanneer zij naar school willen, vrouwen niet mogen zingen, kan men absoluut niet verwachten, ook niet met een westers modern leger, dat democratie binnen enkele generaties wortel schiet. Democratie vraagt psychosociale en intellectuele ontwikkeling om met elkaar te kunnen praten en in openheid wensen en grieven uit te wisselen of problemen op te lossen (blz 61-62).