Stil en ongezien

Niet-gekozen in de klas

Stille kinderen worden in de klas vaak niet als vriend gekozen. In de dagelijkse omgang tussen leerlingen in de klas maken zij geen deel uit van een sociaal netwerk. Dat laat sociometrisch onderzoek naar de relatievorming in de klas herhaaldelijk zien.
Er worden meestal vijf verschillende sociometrische posities onderscheiden: –    populaire kinderen (overwegend gewaardeerd)

• controversiële kinderen (veel gewaardeerd, maar ook veel afgewezen)
• genegeerde kinderen (niet gewaardeerd, maar ook niet afgewezen)
• afgewezen kinderen (overwegend afgewezen)
• gemiddelde kinderen (meer gewaardeerd en minder afgewezen).

De stille kinderen vinden we overwegend terug in de categorie: niet gewaardeerd maar ook niet afgewezen. Waarom worden stille kinderen genegeerd?
Om dat te verklaren bestaan meerdere theorieën waarom kinderen voor elkaar kiezen of elkaar afwijzen. We wijzen op de volgende twee theorieën:

Het behoeftemodel
Vanuit dit model wordt gesteld dat kinderen elkaar aantrekken omdat zij in relaties met anderen bepaalde behoeften, wensen en verlangens kunnen bevredigen.
In het proces van aantrekken en afstoten zijn onder meer de volgende drie behoeften werkzaam:

• de behoefte aan contact; deze behoefte is niet bij ieder kind even groot; er zijn gradaties in de behoefte aan contact; stille kinderen hebben vaak geen behoefte aan contact
• behoefte aan waardering; ook deze behoefte is bij de één sterker dan bij de ander, maar zonder waardering van anderen kan eigenlijk niemand; stille kinderen hebben niet de waardering van hun klasgenoten maar meestal wel van hun ouders
• behoefte aan zekerheid; kinderen voelen zich onprettig en worden onrustig als ze in onzekerheid komen te verkeren; zij voelen zich veiliger wanneer zij zich gesteund voelen door anderen die hen een gevoel van veiligheid en zekerheid geven; ook hier komt bij stille kinderen die steun van buiten de klas zoals (groot)ouders of anderen.

Stille kinderen hebben over het algemeen minder behoefte aan contact, en wanneer zij die behoefte wel hebben, slagen zij er vaak niet in om contacten daadwerkelijk tot stand te brengen.

Het kenmerken-model
Dit model gaat er vanuit dat de kindkenmerken bepalen waarom kinderen elkaar aardig vinden en afwijzen. Kinderen trekken elkaar aan of ontlopen elkaar omdat zij in de ander kenmerken zien die zij aantrekkelijk dan wel storend vinden. Dat kunnen uiteenlopende kenmerken zijn, waarvan we twee belangrijke noemen:

• persoonlijkheidskenmerken; er bestaat een heel scala aan persoonlijkheidskenmerken dat uiteenloopt van (on)vriendelijk en (on)baatzuchtig en van (on) betrouwbaar tot (a)sociaal; deze en andere persoonlijkheidskenmerken kunnen een rol spelen in het onderlinge aantrekken en afstoten. Stille leerlingen hebben moeite zich te laten zien zoals ze zijn en worden daarom vaak ten onrechte getypeerd als: dociel, onverschillig, tekortschietend, passief, niet enthousiast, weerspannig en vijandig, en worden daarom niet bovenmatig gewaardeerd.
• sociale competentie; vaardigheden die wijzen op sociale competentie spelen eveneens een rol in het proces van aantrekken en afstoten; in het bijzonder is gewezen op kenmerken als participeren en initiatief nemen tot sociale interacties, oog hebben voor wat andere kinderen beweegt en zich aan afspraken en regels houden. Stille kinderen beschikken vaak over onvoldoende verbale communicatieve vaardigheden; zij hebben moeite zich te uiten en verbaal snel te reageren op onverwachte situaties.

Stille kinderen hebben vaak onvoldoende sociale vaardigheden in huis, zoals communicatieve vermogens en beschikken dikwijls over niet-populaire persoonskenmerken.
De stille niet-gekozen kinderen zijn niet onder één noemer te vatten. Het gaat om verschillende kinderen. Wij onderscheiden de volgende typen:

• het introverte kind
• het verlegen kind
• het teruggetrokken kind
• het geremde kind
• het niet-gekozen kind.

Bovenstaand fragment komt uit het boek Ontzichtbare kinderen van Jan Dirk van der Ploeg en is hier te bestellen.